همه ما در طول روز بارها با آثار خلاقانه سروکار داریم؛ از آهنگ‌هایی که گوش می‌دهید، تا عکس‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید، یا حتی مقاله‌ای که همین حالا در حال خواندن آن هستید. پشت تمام این محتواها یک چیز مهم قرار دارد: کپی رایت.

در این مطلب می‌خواهیم به این سؤال‌ها پاسخ بدهیم: قانون کپی رایت چیست؟ چرا رعایت آن ضروری است؟ و اساساً چرا قانون کپی رایت در ایران نیست؟ با ما همراه باشید.

کپی رایت چیست به زبان ساده

اگر بخواهیم به ساده‌ترین شکل به این سوال پاسخ دهیم: “حق تکثیر یا کپی رایت چیست؟”، می‌توانیم بگوییم:

کپی رایت یعنی حق قانونی و انحصاریِ مالک اثر برای کنترل نحوه استفاده از آن اثر.

یعنی هر چیزی که خلق می‌شود (یک مقاله، یک آهنگ، یک ویدیو، یا حتی یک نرم‌افزار) به محض اینکه به‌صورت قابل مشاهده یا شنیدن درآمد (مثلاً روی کاغذ نوشته شد یا ذخیره شد)، به‌طور خودکار تحت پوشش قانون کپی رایت قرار می‌گیرد.

درواقع شما برای اینکه صاحب کپی رایت باشید، لازم نیست هیچ‌چیزی را ثبت کنید یا مهر و امضا بگیرید. همین که اثر را خلق کرده‌اید، یعنی حق با شماست. البته در ایالات متحده، ثبت رسمی مزایایی مثل دریافت خسارت قانونی و شکایت حقوقی را برایتان فراهم می‌کند.

قانون کپی رایت چیست و چه آثاری را پوشش می‌دهد؟

قانون کپی رایت در کشورهای مختلف مثل ایالات متحده آمریکا (Copyright Act) یا بریتانیا (Copyright, Designs and Patents Act 1988) با جزئیاتی متفاوت اما اصولی مشابه، از انواع مختلفی از آثار پشتیبانی می‌کند:

• آثار ادبی: مثل کتاب‌ها، بلاگ‌ها، کدهای برنامه‌نویسی
• آثار موسیقی: آهنگ‌ها، نوت‌ها، ضبط صدا
• آثار هنری: عکس، نقاشی، لوگو
• آثار سمعی‌ـ‌ بصری: فیلم، پادکست، ویدیوهای آموزشی
• نرم‌افزار و دیتابیس: برنامه‌های کامپیوتری، کدهای منبع
• طراحی‌ها و معماری: نقشه‌های فنی، فونت‌ها، ساختار بنا

بنابراین اگر شما یک طراح گرافیک، نویسنده، تولیدکننده محتوا، برنامه‌نویس یا حتی صاحب یک کسب‌وکار هستید، باید خیلی جدی به حق تکثیر یا کپی رایت فکر کنید. استفاده نادرست از آثار دیگران می‌تواند شما را درگیر مسائل قانونی سنگینی کند.

حق کپی رایت محفوظ است یعنی چه؟

حتماً بارها عبارت «حق کپی رایت محفوظ است» را پایین وبسایت‌ها، کتاب‌ها یا عکس‌ها دیده‌اید. معنی این جمله به زبان ساده این است:

«صاحب این اثر اجازه نمی‌دهد کسی بدون اجازه‌اش از این اثر استفاده کند.»

در بسیاری از کشورها، تنها مالک اثر حق دارد آن را بازنشر دهد، ترجمه کند، بفروشد یا آن را به شکل‌های جدید درآورد (مثلاً از یک رمان، فیلم بسازد). دیگران فقط با رضایت مالک یا در چارچوب‌های خاصی مثل استفاده منصفانه (fair use/fair dealing) مجاز به استفاده از اثر هستند.

چرا باید قانون کپی رایت را رعایت کنیم؟

برای بسیاری از شما این پرسش پیش می‌آید که «اصلاً چرا رعایت قانون کپی رایت این‌قدر مهم است؟» پاسخ، فقط در حفظ منافع شخصی خلاصه نمی‌شود، بلکه موارد زیر را نیز شامل می‌شود:

1. حمایت از خلاقیت

کپی رایت از خلاقیت محافظت می‌کند. وقتی یک نویسنده مطمئن باشد کسی بدون اجازه از کتابش سوء‌استفاده نمی‌کند، با انگیزه بیشتری می‌نویسد.

2. ایجاد درآمد

کپی رایت ابزار قانونی برای درآمدزایی از خلاقیت است. مثلاً وقتی آهنگ شما در یک فیلم استفاده می‌شود، می‌توانید بابت آن مبلغ مشخصی دریافت کنید.

3. شفافیت در استفاده از آثار

قانون کپی رایت چارچوبی مشخص برای استفاده از محتوا تعیین می‌کند. با اتکا به آن می‌توان تشخیص داد که کدام آثار به‌طور آزاد قابل استفاده‌اند و برای کدام باید اجازه دریافت کرد.

4. رونق اقتصاد خلاق

صنایع خلاق مانند موسیقی، فیلم، ادبیات و طراحی گرافیک میلیاردها دلار در جهان تولید می‌کنند. کپی رایت پایه‌ای برای حفاظت از این چرخه اقتصادی است.

چرا قانون کپی رایت در ایران نیست؟

یکی از سؤالات رایج این است که چرا ایران قانون کپی رایت ندارد یا آن را رعایت نمی‌کند؟ پاسخ این سؤال، هم تاریخی است و هم سیاسی.

ایران تاکنون به کنوانسیون برن (Berne Convention) نپیوسته است؛ توافق‌نامه‌ای جهانی که حمایت بین‌المللی از آثار هنری، فرهنگی و فکری را تضمین می‌کند. به همین دلیل کشورهای عضو این کنوانسیون الزامی برای رعایت حقوق آثاری که در ایران تولید شده‌اند ندارند و بالعکس.

به همین دلیل یک برنامه‌نویس ایرانی ممکن است ببیند اپلیکیشنش در یک کشور خارجی بدون اجازه منتشر شده و نتواند از لحاظ قانونی کاری بکند. این عدم‌ پیوستن ضررهای زیادی برای تولیدکنندگان محتوا در داخل ایران دارد و یکی از عوامل مهم بی‌اعتمادی در تولید محتوا و فناوری به شمار می‌رود.

کدام کشورها قانون کپی رایت ندارند؟

در حال حاضر بیش از ۱۷۰ کشور عضو کنوانسیون برن هستند. اما برخی کشورها هنوز به این توافق نپیوسته‌اند. از جمله:

• ایران
• عراق
• سومالی

نتیجه‌گیری

کپی‌رایت در دنیای تولید‌کنندگان محتوای یونیک یک قانون خشک و محدود‌کننده نیست! رعایت این حق، هم به نفع فرد خالق است و هم به رشد اقتصاد و تفکر خلاق، اخلاق حرفه‌ای و توسعه پایدار کمک می‌کند. پس بهتر است در هر پروژه، هر تولید محتوا و هر همکاری، این سؤال را از خودتان بپرسید:

آیا من در حال استفاده از محتوایی هستم که کپی رایت دارد؟ و آیا اجازه لازم را برای استفاده از آن گرفته‌ام؟

در همین مسیر شرکت شتابدهنده دانش‌بنیان متین با هدف ارتقاء فناوری‌های نوین، فعالیت خود را آغاز کرده است. ما با تمرکز بر توسعه نرم‌افزارهای تخصصی در حوزه مدیریت شهری، سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل و بازار آنلاین کالاهای FMCG، سعی داریم تا فضای حرفه‌ای، قانونی و پیشرو برای تولیدکنندگان و توسعه‌دهندگان ایرانی فراهم کنیم.

منبع:

www.copyright.gov